Zdarza się, że kupujemy lub dziedziczymy nieruchomość zabudowaną budynkiem mieszkalnym wraz z towarzyszącymi mu budynkami gospodarczymi. Wychodzimy z założenia, że skoro budynki na działce stoją od kilkunastu lub kilkudziesięciu lat, to z całą pewnością zostały one posadowione legalnie i tak też są użytkowane.
Jednak, w wyniku animozji sąsiedzkich może się zdarzyć, że pewnego dnia do organu nadzoru budowlanego wpłynie „uprzejmy” wniosek o zbadanie prawidłowości pobudowanych przez naszych poprzedników budynków. W takich sytuacjach częstym problemem jest kwestia możliwości legalizacji budynków pobudowanych przed dniem 1 stycznia 1995 roku.
Samowola budowlana nie przedawnia się
Polskie ustawodawstwo nie przewiduje przedawnienia dla samowolnie zrealizowanych robót budowlanych. Jak wskazuje się w orzecznictwie sądów administracyjnych, samowola budowlana jest bowiem zdarzeniem prawnym o charakterze ciągłym, co oznacza, że powstaje w chwili rozpoczęcia budowy bez wymaganego pozwolenia na budowę i trwa przez cały czas jej prowadzenia aż do jej likwidacji. Natomiast za likwidację samowoli budowlanej uznaje się wydanie nakazu rozbiórki lub legalizacja samowolnie zrealizowanego obiektu w wyniku wydania pozwolenia na użytkowanie. Nie jest zatem tak, że po upływie kilku lub kilkunastu lat inwestor może być spokojny, iż nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności w związku z samowolnie wykonanymi robotami budowlanymi. Oczywiście, nie oznacza to, że można się cofać w nieskończoność. Przy takim toku rozumowania można by zakwestionować legalność budowy katedry gnieźnieńskiej. Chodzi zatem o budynki i inne obiekty budowlane posadowione w okresie ostatnich kilkunastu czy kilkudziesięciu lat.
Na jakiej podstawie zostanie stwierdzona nielegalność?
Co do zasady w przypadku, gdy budowa budynku została zakończona przed 1 stycznia 1995 roku zastosowanie znajdą przepisy poprzednio obowiązującego Prawa budowlanego z 1974 roku. Należy jednak podkreślić, że legalizacja nielegalnie pobudowanego obiektu budowlanego nie będzie możliwa, w przypadku, gdy organ nadzoru budowlanego stwierdzi, że obiekt taki lub jego część znajduje się na terenie, który:
- zgodnie z przepisami o planowaniu przestrzennym nie jest przeznaczony pod zabudowę, albo
- przeznaczony jest pod innego rodzaju zabudowę.
Aby ustalić zgodność z prawem w tym zakresie wykorzystywane są przez organ nadzoru budowlanego plany obowiązujące w dacie orzekania. Jak wynika z orzecznictwa, w odniesieniu do samowoli budowlanej dokonanej na terenie, dla którego nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, zgodność samowolnie wybudowanego obiektu budowlanego z tzw. porządkiem planistycznym może być stwierdzona na podstawie decyzji o warunkach zabudowy uzyskanej po wszczęciu postępowania w przedmiocie nakazu rozbiórki (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 06.05.2016 r., sygn. akt II OSK 2100/14). Dopiero, gdy samowolnie pobudowany obiekt budowlany zgodny jest z miejscowym planem lub inwestor legitymuje się decyzją o warunkach zabudowy, organ może badać, czy spełniona jest druga przesłanka pozwalająca na legalizację. Dotyczy ona dwóch kolejnych sytuacji, w których budowa zrealizowana sprzed 1995 roku nie będzie mogła zostać zalegalizowana. Dotyczy to budynku, który powoduje bądź w razie wybudowania spowodowałby:
- niebezpieczeństwo dla ludzi lub mienia, bądź
- niedopuszczalne pogorszenie warunków zdrowotnych lub użytkowych dla otoczenia.
Należy jednak zaznaczyć, że przy sprawdzaniu powyższych sytuacji nie chodzi wyłącznie o zgodność pobudowanego obiektu budowlanego z warunkami technicznymi. W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się bowiem, że nie można uznać samego faktu budowy niezgodnej z przepisami techniczno-budowlanymi za przesłankę stwarzania zagrożenie dla mienia lub życia ludzi. Konieczne będzie wyjaśnienie, czy organy administracji przyjęły istnienie takiej faktycznej przesłanki do nakazu rozbiórki na podstawie indywidualnej oceny oddziaływania obiektu budowlanego na inne obiekty budowlane lub urządzenia (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29.09.2015 r., sygn. akt II OSK 543/15).
Bezpłatna legalizacja samowoli zrealizowanej przed 1995 rok
Jeżeli po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego organ stwierdzi, że obiekt budowlany jest zgodny z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego lub decyzją o warunkach zabudowy, a dodatkowo nie stanowi niebezpieczeństwa dla ludzi lub mienia, bądź też nie powoduje niedopuszczalnego pogorszenia warunków zdrowotnych, wydana zostanie decyzja nakazującą inwestorowi, właścicielowi lub zarządcy wykonanie w oznaczonym terminie zmian lub przeróbek, niezbędnych do doprowadzenia obiektu budowlanego lub terenu nieruchomości do stanu zgodnego z przepisami. Po ich dokonaniu inwestor, właściciel lub zarządca otrzymują pozwolenie na użytkowanie, które kończy proces legalizacji.
Warto podkreślić, że legalizacja w oparciu o Prawo budowlane z 1974 roku zwolniona jest od konieczności ponoszenia przez inwestora wysokiej opłaty legalizacyjnej. Jest to dużym ułatwieniem względem obecnych przepisów, które nakładają na inwestorów niejednokrotnie wysokie opłaty uniemożliwiające legalizację samowoli budowlanych pomimo, że obiekt budowlany odpowiada warunkom technicznym i jest zgodny z przepisami o planowaniu przestrzennym. Dlatego, wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, warto udowadniać organowi, że roboty budowlane przy samowolnie pobudowanym obiekcie budowlanym zakończone zostały przed dniem 1 stycznia 1995 r.