Prezydent podpisał w dniu 3 marca 2020 r. ustawę o zmianie Prawa budowlanego. Nowelizacja przewiduje bat na inwestorów, którzy po zakończeniu budowy nie dokonali zgłoszenia jej zakończenia lub nie uzyskali pozwolenia na użytkowanie a przystąpili do użytkowania zrealizowanego obiektu budowlanego. Nowelizacja zakłada, że kara za nielegalne użytkowanie, inaczej niż ma to miejsce aktualnie, będzie mogła być wymierzana wielokrotnie – do skutku.
Dotychczas karano jednorazowo
W aktualnie obowiązującej ustawie Prawo budowlane, z tytułu nielegalnego przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego przewidziane jest kara. Przy obliczaniu jej wysokości stosuje się do niej odpowiednio przepisy dotyczące kar z tytułu nieprawidłowości stwierdzonych przy odbiorze budynku, z tą tylko różnicą, że stawka opłaty z tytułu nielegalnego użytkowania podlega dziesięciokrotnemu podwyższeniu. W praktyce, za nielegalne użytkowanie budynku mieszkalnego zapłacić można 10.000 zł kary. Znacznie wyższe są kary w przypadku nielegalnego przystąpienia do użytkowania innych kategorii obiektów budowlanych. I tak np. w przypadku budynku mieszkalnego wielorodzinnego kary zaczynają się od kwoty 20.000 zł, budynku biurowego 60.000 zł a w przypadku sklepu będzie to 75.000 zł, przy czym podane powyżej wartości odpowiadają obiektom o małych powierzchniach lub kubaturach. W przeciwieństwie do budynków mieszkalnych, gdzie wysokość kary jest w stałej wysokości niezależnie od powierzchni, w przypadku większości innych obiektów budowlanych wysokość kary uzależniona jest od powierzchni zabudowy lub kubatury. Czyli im większy obiekt tym wyższa kara. Specyfiką kary z tytułu nielegalnego przystąpienia do użytkowania jest jej jednorazowość. Organ nadzoru nakłada ją bowiem za przystąpienie do użytkowania, co z oczywistych względów może mieć miejsce tylko jeden raz. Po nałożeniu kary, organ nadzoru budowlanego nie ma już żadnych środków prawnych, które mogłyby przymusić inwestora do legalnego zakończenia robót budowlanych poprzez uzyskanie decyzji o pozwoleniu na użytkowanie lub zgłoszenie zakończenia budowy. Tym samym, po uiszczeniu kary, możliwe jest dalsze nielegalne użytkowanie obiektu bez jakichkolwiek konsekwencji prawnych i bez ograniczeń czasowych.
Bat na inwestora
Nowe przepisy wprowadzają w tym zakresie zmianę. Ustawodawca postanowił zaopatrzyć organy nadzoru budowlanego w środki umożliwiające wymuszenie na inwestorach legalnego zakończenia budowy. O ile wysokość kar się nie zmieni, o tyle nie będą one już miały jednorazowego charakteru. Jak wynika z nowelizacji, w przypadku stwierdzenia przez organ nadzoru budowlanego nielegalnego użytkowania obiektu budowlanego pouczy on inwestora, iż nie może on być użytkowany bez uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie bądź zawiadomienia o zakończeniu budowy. Po upływie 60 dni organ sprawdzi, czy inwestor użytkuje obiekt budowlany nielegalnie, a jeśli tak, nałoży karę z tego tytułu w drodze postanowienia. Po upływie 30 dni od doręczenia takiego postanowienia, organ będzie uprawniony po raz kolejny sprawdzić, czy inwestor nadal nielegalnie użytkuje obiekt, a jeśli tak, będzie uprawniony do nałożenia kolejnej kary. Kolejna kara będzie jednakże już w niższej wysokości, albowiem stawka opłaty będzie podwyższona tym razem pięciokrotnie. Kara będzie mogła być nakładana wielokrotnie, do czasu aż użytkowanie obiektu budowlanego będzie odbywać się w oparciu o pozwolenie na użytkowanie lub skuteczne zawiadomienie o zakończeniu robót budowlanych. Kolejne postanowienie nakładające karę nie będzie mogło jednak zostać wydane wcześniej, niż po upływie 14 dni od wydania poprzedniego postanowienia. Na postanowienie będzie przysługiwało zażalenie.
Nielegalne użytkowanie
Do nielegalnego użytkowania obiektów budowlanych dochodzi zazwyczaj w dwóch sytuacjach. W pierwszym przypadku chodzi o zwykłe niedopatrzenie wynikające z braku wiedzy co do obowiązku uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie lub zawiadomienia o zakończeniu budowy. Drugą grupę stanowią inwestorzy, którzy dokonali w trakcie realizacji robót budowlanych znacznych modyfikacji od zatwierdzonego projektu budowlanego, co może uzasadniać postępowanie legalizacyjne albo nawet odmowę pozwolenia na użytkowanie. W tym ostatnim przypadku, korzystniejsze mogło się okazać uiszczenie jednorazowo opłaty z tytułu nielegalnego użytkowania i dalsze korzystanie z wybudowanego obiektu budowlanego. Projektowana zmiana może wiązać się dla takich inwestorów z dużo wyższymi sankcjami finansowymi. Wolą ustawodawcy było prawdopodobnie zapobieganie sytuacjom użytkowania obiektów budowlanych, które właśnie ze względu na wprowadzone w trakcie budowy zmiany co do zatwierdzonego projektu budowlanego mogą stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia.
Nowelizacja ma wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Do spraw wszczętych, a nie zakończonych w dacie wejście nowelizacji zastosowanie znajdą przepisy dotychczasowe. Ponadto, jak wynika z ustawy zmieniającej, jeżeli przed jej wejściem w życie wymierzono już jednorazową karę z tytułu nielegalnego przystąpienia do użytkowania obiektu, organ nadzoru nie będzie mógł już nałożyć na inwestora kolejnych kar.